Odporność psychiczna – czym jest i jak ją wzmocnić?

Odporność psychiczna pozwala na skuteczne radzenie sobie ze stresem i emocjami. Jest więc nieodzownym elementem zdrowia psychicznego. Osoby z wysokim poziomem odporności psychicznej są więc w stanie podejmować wyzwania mimo niesprzyjających okoliczności. Nie oznacza to, że nie odczuwają nieprzyjemnych emocji, takich jak lęk czy złość, lecz potrafią nimi odpowiednio zarządzać. Stanowi więc jeden z najistotniejszych tematów podczas pracy z klientami  w gabinecie psychoterapeutycznym czy psychologicznym.

Jak wzmocnić odporność psychiczną?

Odporność psychiczna nie jest wrodzoną cechą, którą obdarzone są tylko niektóre osoby. Jest to raczej umiejętność, którą można nabyć poprzez odpowiednie ćwiczenia. Szczególnie ważne jest uzmysłowienie tego klientom, którzy przejawiają np. wyuczoną bezradność. Osoby z takim nastawieniem zakładają bowiem, że nie mają praktycznie żadnego wpływu na swoje życie. Tak samo jednak, jak nabywa się poczucie bezradności, tak można też nauczyć się poczucia kontroli nad swoim losem i odporności psychicznej.

Budowanie odporności psychicznej wiąże się ze wzmacnianiem wiary we własne możliwości, odkrywaniem swoich zasobów czy otwarciem na swoje emocje i potrzeby. Pomocne jest również ogólne zadbanie o swoje zdrowie – odpowiednia ilość snu, zbilansowana dieta i aktywność fizyczna. W procesie kształtowania odporności psychicznej niezwykle skuteczne mogą okazać się ćwiczenia. Pomagają one m.in. radzić sobie ze stresem czy wzmacniać świadomość swoich zasobów.

Odporność psychiczna a emocje

Umiejętność radzenia sobie z emocjami jest jednym z najważniejszych aspektów odporności psychicznej. Pozwala na działanie mimo trudnych okoliczności, które wywołują w nas stres. Nie oznacza jednak odcięcia od swoich odczuć, a raczej ich zrozumienie i zaakceptowanie. Warto więc dać sobie przestrzeń na przeżycie odczuwanych emocji, nazwanie ich i opisanie. Dzięki temu możemy się od nich zdystansować i nie pozwolić im zawładnąć naszym życiem.

Ćwiczenie „Najsilniejsza emocja”

W rozpoznawaniu i nazywaniu swoich emocji pomocne są narzędzia psychoterapeutyczne. Przykładem jest ćwiczenie „Najsilniejsza emocja” opisane w książce „Niezbędnik psychologa/psychoterapeuty” autorstwa Małgorzaty Karolczuk (poniżej skrócona wersja):

Osoba uczestnicząca w terapii wybiera emocję, którą najsilniej odczuwał(a) w ostatnim czasie. Osoba prowadząca zaś zadaje pytania pomocnicze, które pozwalają lepiej przyjrzeć się tej emocji, zrozumieć ją i nauczyć się do niej dystansować.

Przed wykonaniem tego ćwiczenia warto wytłumaczyć osobie uczestniczącej, że jej emocje i uczucia są bardzo ważne. Warto więc zwracać na nie uwagę i ich słuchać. Mogą one przybierać różne rozmiary i kształty. Każdy człowiek inaczej przeżywa emocje, co jest zupełnie normalne. Uczucia i emocje czasem są silne i zagmatwane, co utrudnia ich zrozumienie. Jednak już samo nazwanie emocji jest pomocne. Kiedy zaś lepiej je zrozumiemy, możemy się do nich zdystansować i nie brać bezpośrednio do siebie.

Gdy uczestnik lub uczestniczka terapii wybierze już emocję, osoba prowadząca zadaje pytania pomocnicze, np.: 

  1. … (wybrana emocja np. lęk) jest jak…
  2. Gdyby … (wybrana emocja) miała kolor, to byłaby…
  3. Gdyby … (wybrana emocja) miała temperaturę, byłaby…
  4. Jakim dźwiękiem mogłaby być … (wybrana emocja)?
  5. Gdyby … (wybrana emocja) była zwierzęciem, byłby to…
  6. Gdyby … (wybrana emocja) była drzewem albo kwiatem, albo inną częścią natury, to byłby to…
  7. Gdyby … (wybrana emocja) umiała mówić, to co by powiedziała i jakim głosem? Spróbuj to przedstawić.
  8. W swoim ciele najbardziej czuję … (wybrana emocja) w… Wymień tę część ciała.
  9. Gdyby … (wybrana emocja) zniknęła, brakowałoby mi…
  10. Co sprawia, że moja … (wybrana emocja) staje się o wiele większa?
  11. Co sprawia, że moja … (wybrana emocja) maleje?

Można także poprosić osobę uczestniczącą o narysowanie omawianej emocji, a następnie porozmawiać o rysunku.

Odporność psychiczna a zasoby

Świadomość swoich mocnych stron jest kluczowych elementem wiary w siebie, poczucia kontroli nad własnym życiem i zaangażowania w dążenie do celu. Praca nad zasobami będzie więc niezbędnym aspektem budowania odporności psychicznej. Zasobami są nie tylko cechy, zdolności czy umiejętności, ale także nasze środowisko czy ludzie w naszym otoczeniu. Jest to wszystko to, co może dać nam wsparcie w trudnych sytuacjach. Świadomość własnych zasobów pomaga więc mierzyć się z wyzwaniami i trudnościami. Świetną metodą na wzmocnienie zasobów jest wykorzystanie prostych ćwiczeń, które można bez problemu wykonać w gabinecie psychologicznym lub psychoterapeutycznym. Dzięki temu osoba uczestnicząca w terapii będzie mogła odkryć swój potencjał, a to pomoże jej wzmocnić odporność psychiczną

Ćwiczenie „Bezludna wyspa”

W tym ćwiczeniu osoba uczestnicząca w terapii wybiera zwierzę, które chciałaby zabrać na bezludną wyspę. Następnie ma uzasadnić swój wybór. Warto w tym celu zadać pytania pomocnicze:

  • Jakie cechy spowodowały, że wybrałeś(-łaś) akurat to zwierzę? 
  • Czy któreś z tych cech zauważasz u siebie? 
  • Kiedy zacząłeś/zaczęłaś zauważać te cechy w sobie? 
  • Czy jest umiejętność, której chciałbyś/chciałabyś się nauczyć? 
  • Czego potrzebujesz, aby ją rozwijać?

Dzięki temu może uświadomić sobie swoje mocne strony i umiejętności, które może rozwijać.

Ćwiczenie „Analiza sukcesów”

Osoba uczestnicząca proszona jest o wypisanie osiągnięć, z których jest dumny/dumna. Radzimy, aby skupiła się na wspomnieniach i namacalnych obiektach swoich dokonań. Celem jest odszukanie tego, co udało się jej zrobić, dokonać czy powiedzieć, choć było trudne.

Dzięki temu ćwiczeniu osoba uświadamia sobie, że potrafi skutecznie działać mimo trudności i osiągać sukcesy.

Odporność psychiczna – podsumowanie

Praca nad budowaniem odporności psychicznej jest niewątpliwie istotną częścią psychoterapii i rozwoju osobistego. Warto zadbać więc o to, aby była jak najbardziej efektywna, a także ciekawa dla osoby uczestniczącej w terapii. Sięgaj więc po sprawdzone metody opracowane przez specjalistów. W budowaniu odporności psychicznej z pewnością pomogą ćwiczenia z książki „Niezbędnik psychologa/psychoterapeuty„ autorstwa Małgorzaty Karolczuk, które skrótowo zostały omówione w tym artykule.

Bibliografia: